Ścieżka kreowania normalności _III_ Rekonstrukcja sposobów myślenia_ Myślenie czynnościowe a myślenie produktowe

MYŚLENIE PRODUKTOWE a MYŚLENIE CZYNNOŚCIOWE^[1]

/tezy do rozwinięcia/           

1. załóżmy, że warunki naszego działania /zasoby kapitałowe – materialne i ludzkie/ mamy analogiczne, jak konkurencja
   • jeśli dysponujemy analogicznymi zasobami, to gdzie tkwi szansa na osiągnięcie przewagi nad konkurencją?
2. teza o analogicznych warunkach jest uproszczeniem pomijającym potencjalne źródła przewagi
   • jednym z pomijanych elementów porównań są uwarunkowania mentalne – inaczej SPOSÓB MYŚLENIA organizacji
3. SPOSÓB MYŚLENIA organizacji może być źródłem przewagi nad konkurencją
4. odmienność produktów finalnych ma swoje źródło w sposobie myślenia organizacji
5. sposób myślenia identyfikujemy na podstawie trzech parametrów: wiedzy, wartości oraz relacji jaka łączy wiedzę z wartościami
   • WIEDZA należy do rozpoznawalnych deklaratywnie zasobów organizacji, ale w codziennej praktyce nie jest obiektem profesjonalnych działań; nie ma specjalistów /menedżerów procesów informacyjnych/; nie ma procedur informacyjnych; nie ma zasobów wiedzy „szytej na miarę” /pertynentnej/; uporządkowanej problemowo, z zachowaniem wagi poszczególnych jej elementów dla  wyjaśnienie, zrozumienia czy rozwiązania problemu  /wiedzy relewantnej/
   • WARTOŚCI, – jako zasób- rozpoznawane bywają w polskich realiach stosunkowo rzadko i redukowane są zazwyczaj do celów organizacji – podobnie, jak WIEDZA, a system WARTOŚCI organizacji nie jest często rozpoznawany jako zasób strategiczny, determinujący efekty finansowe^[2];
   • RELACJE między WIEDZĄ a WARTOŚCIAMI nie są zazwyczaj rozpoznawane w praktyce biznesowej
6. aczkolwiek sposób myślenia jest realnym procesem decydującym o produkcie finalnym organizacji, to nie stanowi on przedmiotu zainteresowania zdecydowanej większości organizacji, albowiem nie jest rozpoznawalny jako zasób istotnie uczestniczący w procesach warunkujących odmienność produktów powstających w zasobach rozpoznawalnych jako analogiczne
7. dla zilustrowania różnic w sposobie myślenia oraz ich praktycznych konsekwencji odwołamy się do przykładu sposobu MYŚLENIA CZYNNOŚCIOWEGO oraz sposobu MYŚLENIA PRODUKTOWEGO
   • przykład dotyczy syndromu TŁUKA, który przejawia się w braku respektowania przez jednostkę zasad postępowania przyjętych w danym zespole, jako norma
   • dla skonkretyzowania przypadku możemy dodać, że w naszym przykładzie chodzi o zwyczaj dokładania się raz w miesiącu do herbaty, która jest dostępna dla wszystkich, a brak respektowania przyjętej zasady polega na tym, że jeden z członków zespołu korzysta ze wspólnej herbaty, ale nie uczestniczy w procesie zasilania skarbonki na herbatę, gdzie pozostali -co miesiąc, zawsze tego samego dnia, wrzucają umówioną, drobną kwotę; kwota jest niewielka, ale syndrom tłuka został zidentyfikowany powszechnie i jak przystało na ten syndrom – skutecznie niszczy atmosferę, która wcześniej inspirowała do pracy i wpływała pozytywnie na samopoczucie zespołu
   • jest PROBLEM– szukamy ROZWIĄZANIA, które zostanie wykreowane w konkretnym środowisku sparametryzowanym pod kątem SPOSOBEM MYŚLENIA
     • myślenie CZYNNOŚCIOWE jest stosunkowo najpowszechniejsze, co potwierdza przykład interesującego nas przypadku SYNDROMU TŁUKA ^[3] ;

MYŚLENIE CZYNNOŚCIOWE charakteryzuje się następującymi cechami:

• • •  WIEDZA – ogranicza się zazwyczaj do konkretnego przypadku, który analizowany jest z perspektywy własnych doświadczeń^[4]; odwołania dotyczą jednego typu wiedzy – głównie doświadczeń potocznych, często wiedzy psychologicznej; jeśli naukowej – to specjalistycznej, ale zawsze pochodzącej z jednej, konkretnej dyscypliny;
    • WARTOŚĆ – wartością maksymalnie preferowaną jest efektywność działania potwierdzona natychmiastowym skutkiem; wartością jest krótki czas reakcji na zdarzenie; doraźność rozwiązań nie jest wartością interpretowaną, jako kolizyjna wobec efektywności;
    • RELACJE – nie są zazwyczaj artykułowane w postaci dyrektyw; jako takie stanowić mogą rezultat rekonstrukcji praktyki relacyjnej; jedną z takich relacji jest naśladownictwo dobrych praktyk – stąd w kulturze czynnościowej popularną formułą jest „przepis” wiążący pożądane stany rzeczy /wartości/ – z działaniami /wiedzą/; jeśli zastosowany przepis nie skutkuje pożądanymi rezultatami – zostaje odrzucony

• myślenie PRODUKTOWE jest stosunkowo rzadsze, co dobrze ilustruje przykład interesującego nas przypadku SYNDROMU TŁUKA ^[5], gdzie na dobra sprawę nie pojawiło się ani razu, jeśli nie liczyć autorskich inspiracji, uchwyconych tylko przez nielicznych uczestników dyskusji

MYŚLENIE PRODUKTOWE charakteryzuje się następującymi cechami:

• WIEDZA – odwołuje się do kategoryzacji zjawiska – tym samym jej nieodłącznym elementem jest meta refleksja – poziom metodologiczny: odpowiedź na pytanie o to, jaka wiedza jest potrzebna do wyjaśnienia danego zjawiska; stąd interdyscyplinarność wiedzy z obszaru myślenia produktowego albowiem problemy maja to do siebie, że rzadko kiedy układają się wzdłuż granic poszczególnych dyscyplin naukowych, a znacznie częściej – w poprzek;
• WARTOŚĆ^[6] –wartością maksymalnie preferowana jest organizacja dysponująca rozwiązaniami blokującymi zjawiska analogiczne do zaistniałego; rozwiązania doraźne rozpoznawane są, jako element myślenia czynnościowego, nie zamykający problemu  pomimo jednostkowego sukcesu systemu blokującego możliwość zaistnienia takich zjawisk w przyszłości^[7]
• RELACJE – preferowany jest układ dynamicznych, zwrotnych relacji między wiedzą i wartościami; najszybsze zmiany następują w obszarze wiedzy; szczególnie w zagadnieniach technicznych, a dla informatyki stworzono specjalna kategorie intelektualna postępu wykładniczego, aby zrozumieć charakter zachodzących tam zmian ; zmiany w obszarze wiedzy mogą, choć nie musza wywoływać rewizji struktur aksjologicznych – bardziej dotyczy to celów niż wartości
  • posłużmy się innym przykładem tego samego typu syndromów barier mentalnych – syndromu tłuka, ale w odmianie TŁUKA KOLEJKOWEGO : PROBLEM polega na tym, że kolejka oczekujących przed okienkiem interesantów stresuje się nie tylko czasem oczekiwania (czego nie jesteśmy w stanie zmienić), ale dodatkowo jeszcze zachowaniem innych oczekujących: część próbuje wpychać się poza kolejkę, część drażni zachowaniem irytującym najbliższych sąsiadów lub organoleptycznie wyczuwalnym poziomem osobistej higieny; jaka będzie rozwiązanie problemu – jako rezultat myślenia czynnościowego, a jakie w przypadku myślenia produktowego?
    • MYŚLENIE CZYNNOŚCIOWE – nastawione na kolejkowiczów, na zmianę ich sposobu zachowania poprzez mniej lub bardziej wyrafinowane formy perswazji
    • MYŚLENIE PRODUKTOWE – nastawione na zmianę sposobu obsługi klienta- taka, aby różnice kulturowe, cywilizacyjne itp. nie miały wpływu na komfort psychiczny oczekujących kolejkowiczów; rozwiązanie np. w postaci systemu numerkowego – każdy pobiera swój numerek – z automatu, wybiera miejsce oczekiwania i nie jest narażony na opisany wcześniej stres
  • SM PROBLEMOWY wymaga innego typu WIEDZY, innego systemu WARTOŚCI oraz innych RELACJI niż ma to miejsce w przypadku SM CZYNNOŚCIOWEGO;
    • każdy z nich ma własną specyfikę kompetencyjności i wymagania wobec kadr
    • każdy z nich wymaga innej formuły wsparcia narzędziowego
    • każdy z nich ma swoją wagę, zakres i miejsce zastosowań
      • konflikty i błędy z obszaru SM mają konsekwencje wpływające bezpośrednio na efektywność organizacji, którą mogą skutecznie obniżyć lub wręcz zablokować
      • pożądany stan rzeczy, jakim jest HARMONIA RELACYJNA – osiągalny jest w środowisku respektującym odmienność obu sposobów myślenia uwzględnianego zarówno w doborze narzędzi wsparcia procesów produkcyjnych, jak i zarządczych

8. identyfikacja sposobu myślenia w danej organizacji oparta jest ponadto na odróżnieniu MYŚLENIA AKCEPTOWANEGO oraz MYŚLENIA RESPEKTOWANEGO
   • myślenie akceptowane wyrażone jest explicite, wyartykułowane, zapisane w formie niej czy bardziej oficjalnych dokumentów: misji, strategii, planu działania
   • myślenie respektowane jest tym, które już nie deklaratywnie, ale faktycznie wpisuje się w praktykę działania, a tym samym produkty; można powiedzieć, że jest ono w te produkty wpisane – czyli na podstawie realnie stworzonych produktów możemy powiedzieć o tym jaka wiedza i jakie wartości były niezbędne dla ich powstania
   • o tym, że istnieje rozbieżność miedzy akceptowanym, a deklarowanym sposobem myślenia – decydują bariery mentalne
     • udział barier mentalnych w kulturze organizacji jest tym większy, im większe jest rozwarcie miedzy myśleniem akceptowanym i respektowanym
     • bariery mentalne identyfikujemy na podstawie syndromów
     • syndromy barier mentalnych identyfikują poziom DYSHARMONII RELACYJNEJ, która może przejawiać się w:
   • konflikcie kultur CZYNNOŚCIOWEJ i PRODUKTOWEJ
     • konflikt kultur ma miejsce wówczas, gdy inna kultura jest akceptowana, a inna respektowana
   • błędzie redukcji obu tych kultur do jednej z nich
     • błąd redukcji ma miejsce wówczas, gdy rozpoznawany jest jeden tylko model kultury np. czynnościowy i cała organizacja intepretowana jest tylko w kategoriach tej kultury, z pominięciem roli i miejsca kultury produktowej

• do syndromów sygnalizujących obecność DYSHARMONII RELACYJNEJ opartej na błędzie redukcji kultur do kultury czynnościowej – należą takie, jak syndrom WKRĘCANEGO GWOŹDZIA, syndrom PUSTYCH TACZEK, syndrom NASZEJ SZKAPY czy syndrom BICIA PIANY, wspierane dodatkowo syndromem INTELEKTUALNEJ JEDNORAZÓWKI oraz syndromem HAUSNERA
• konsekwencjami obecności tych syndromów są nie tylko kosztowne pętle zadaniowe, brak synergii, dzielenia się wiedzą, ale najbardziej niebezpieczna dla kultury projektowej – zespołowego działania – jest ATOMIZACJA ZESPOŁU
• specyfika konsekwencji barier mentalnych polega m.in.. na tym, że nie sa one widoczne gołym okiem; nie widać ich w tradycyjnych raportach, wynikach kontroli, audytów albowiem stosowane tam procedury, metody i techniki – nie rozpoznają dziedziny poruszanych tutaj zagadnień
  • organizacje o takiej specyfice kultury projektowej nie są w stanie konkurować na rynku – w dłuższej perspektywie czasowej

9. atomizacja zespołu wyklucza lub w istotny sposób ogranicza wdrożenie modelu ORGANIZACJI INTELIGENTNEJ najbardziej adekwatnego do Strategii 2020
   • organizacja inteligentna nastwiona jest na efektywne rozwiązywanie problemów obejmujące
     • kompetencyjną zdolność rozumowania i decyzji
     • proceduralną zdolność rozwiązywania problemów
       • są to rozwiązania uruchamiane „ z automatu” jak np. natychmiastowe przejęcie dowództwa przez najstarszego rangą w przypadku śmierci dowódcy

10. źródła dysharmonii relacyjnej w praktyce zarządczej
    • redukcjonizm metodologiczny – sposób myślenia trudny do zidentyfikowania w tradycyjnych kontrolach czy audytach, gdzie nie uwzględnia się w ogóle sposobu myślenia, jako zasobu krytycznego organizacji /regulatora kapitału ludzkiego, który jest już rozpoznawany – wraz z próbami kwantyfikacji ekonomicznej/
11. problem praktyczny: jak tak abstrakcyjną problematykę prezentować kompletnym laikom o wysokim poziomie decyzyjności?
    • koncentracja na finansowych stratach ponoszonych przez organizację wskutek negatywnych konsekwencji barier mentalnych
      • przykładowo – pętle zadaniowe, gdzie najłatwiej jest udokumentować straty finansowe /te same czynności wykonywane wielokrotnie, ze względu na czynnościowe podejście do tego obszaru działania, w miejsce produktowego/
        • sposób myślenia – jako źródło strat finansowych
      • przykłady firm takich, jak Microsoft, Hewlett – Packard czy American Express, gdzie problematyka wartości firmy traktowana jest strategicznie i gdzie produktowy sposób myślenia, nastawienie na wartości firmy – z jednej strony rozwiązał szereg problemów, a z drugiej – zapewnił długotrwały sukces.

[1] materiał opracowany pierwotnie dla potrzeb projektu PESA 2012

[2] wyjściowe jest pojęcie STANU RZECZY: najogólniej mówiąc -stan rzeczy może polegać na tym, że:           

• określony przedmiot P, w danym przedziale czasu t₁,…,t_n ma pewną własność w,
• między danymi obiektami zachodzi określona relacja R,
• zachodzi pewne zdarzenie Z,
• ma miejsce pewien proces

ten sam stan rzeczy może pełnić rolę WIEDZY /stanowić element składowy zasobu wiedzy/, ale może tez pełnić rolę WARTOŚCI / stanowić element składowy zasobu wiedzy/

[3] http://www.wiadomosci24.pl/artykul/syndrom_tluka_188198.html

[4] por.:” Witam ja osobiście nie mam takiego tłuka, lecz byłam świadkiem owej sytuacji , w której miał On miejsce, a mianowicie chodzi o moją kumpelę, która pracowała w sklepie u swojej dobrej koleżanki /…/” [j.w. cytat. 2012-06-30 1704];” Tak na prawdę każdy z nas potrafi wskazać syndrom tłuka. Ja mam taki ( Atmosfera w pracy zmienia się wraz z tym jak jedna z osób boi się o swoją posadę/miejsce i jest w stanie zrobić wszystko)”; „Syndrom tłuka to nic nowego. W każdy miejscu pracy znajdzie się chociaż jedna taka osoba.” itd. kolejne głosy w dyskusji na temat tłuka

[5] http://www.wiadomosci24.pl/artykul/syndrom_tluka_188198.html

[6] wartość:  rzetelność a cele

wartość RZETELNOŚĆ realizowana jest za pośrednictwem różnych celów: jednym z nich jest  powtarzalność procesów – pewien stan rzeczy, który sam w sobie nie jest dobry, ani zły, ale „podświetlony” przez rzetelność – „zaświeci się” jako stan rzeczy oceniany pozytywnie, czyli wspierający rzetelność

ten sam stan rzeczy „powtarzalność” podświetlony przez wartość INNOWACYJNOŚCI nie musi świecić w konwencji pozytywnej, albowiem innowacyjność z powtarzalnością jest „na bakier”, szczególnie w obszarze finalnych rozwiązań problemu

CELE się zmieniają, gdyż zmienia się technologia, wiedza, ale granice zmian nie wytycza sama wiedza i możliwości, jakie ona stwarza lecz zgodność zmieniających się celów z określonym systemem WARTOŚCI ; to, co decyduje o ciągłości organizacji, jej tradycji, – to nie obszar celów, ale wartości ; tam, gdzie nie ma pytań o wartości – nie ma ciągłości organizacji – jest tylko pytanie o jej efektywność, a więc relacje miedzy celami i wiedzą, a nie wartościami i wiedza, a to dwa zupełnie inne pytania

wartości tworzą system – to nie jest nigdy pojedyncza monada, to jest zazwyczaj piramida powiązana specyficznymi relacjami decydującymi o niesprzeczności wewnętrznej piramidy, jej spójności itd.

[7] odnosząc to do naszego przykładu: myślenie czynnościowe charakteryzuje podejście pracownicze, natomiast myślenie produktowe- charakteryzuje podejście menedżerskie.

Autor- dr Tadeusz Wojewódzki